دوستی با حیوانات یا برده‌داری نوین؟

دکتر شارلوت طیار: آهان. خب، بچه شما وقتی به سن دبستان برسد، کم‌کم ممکن است بگوید که کجا من را پیاده کن، کجا دیگر نیا جلوی دوستان من، جلوی مدیر و ناظم. از همان موقع است که او دارد هویت مستقل خود را پیدا می‌کند. می‌خواهد که به عنوان یک انسان مستقل دیده شود و جاهایی که خودش دلش می‌خواهد، از شما حمایت می‌گیرد. درست است؟

محمد وجدانی: بله، همین طور است. بچه‌ها از یک سنی به بعد، باید شروع کنند یاد بگیرند که مستقل باشند، مستقل فکر کنند و مستقل عمل کنند.

دکتر شارلوت طیار: شما وقتی یک گربه یا سگ هفت، هشت ساله را این طور حمایت می‌کنید، یعنی با هم به گردش می‌روید، در را بر روی او قفل می‌کنید، آب و غذای او را فراهم می‌کنید، فکر می‌کنید اگر مادر شما چنین برخوردی را با شما در سن فعلی شما بکند، خوشایند است؟ اینکه به شما جا بدهد، غذا بدهد، ولی شما به تنهایی نتوانید برای تهیه گزارش از منزل خارج شوید و به اینجا بیایید. به تنهایی نتوانید به اموری که برای شما مشغله ذهنی هست، بپردازید. مادرتان می‌گوید کجا داری می‌روی؟ در خانه را باز نکن! بعد، در را بر روی شما قفل می‌کند و هر موقع که خودش صلاح بداند، شما را بیرون می‌برد. یک دوری می‌زنید و برایتان جشن تولد می‌گیرد، تالار رزرو می‌کند، دوستان شما را دعوت می‌کند، ولی در اختیار او هستید. تازه، ما انسان هستیم و با عشق و علاقه می‌توانیم این کار را با دلخواه خود و با توجهی که داریم، انجام دهیم و در خدمت مادری باشیم که مثلا چنین خواسته‌ای دارد. یعنی این ایثار را بنا به خواسته خود انجام دهیم ولی فکر می‌کنید یک نفر اگر به زور چنین کاری کند و شما طوری زندگی کنید که فکر کنید که اگر در باز شود و من تنهایی بروم بیرون، چه می‌شود، فکر می‌کنید نمی‌شود یک انسان را این گونه نگه داشت که در سن شما بترسد از اینکه تنها بیاید بیرون، سوار ماشین شود، یک مسیری را طی کند و خلاصه به استقلال و طبیعت و هویت فردی خود نرسد.

محمد وجدانی: به نظرم این موقعیتی که توصیف کردید، موقعیت خوشایندی نیست. و اتفاقا من یاد یک خاطره افتادم. ما بچه که بودیم، می‌رفتیم دم در منزل، با بچه‌های دیگر، با بچه‌های همسایه بازی می‌کردیم. ولی همسایه روبرویی ما یک آقا و خانمی بودند که صبح‌ها می‌رفتند سر کار. آنها چند تا دختر بچه داشتند و موقعی که صبح به سر کار می‌رفتند، در خانه را بر روی این بچه‌ها قفل می‌کردند. و ما در کوچه مشغول بازی بودیم؛ سروصدای ما به گوش آن بچه‌ها می‌رسید و آنها می‌آمدند مدام به در خانه‌اشان ضربه می‌زدند.

دکتر شارلوت طیار: آهان.

محمد وجدانی: و من یادم است که با خود می‌گفتم چقدر بد! اینها چرا نمی‌آیند بیرون؟ چرا نمی‌توانند با بچه‌های دیگر بازی کنند؟ برای همین، این یک جور… از سر اجبار… البته آن آقا و خانم حق داشتند که به سر کار بروند و کسی را هم نداشتند که مراقب آن بچه‌ها باشد. برای حفظ جان آنها، برای مراقبت از آنها.. این به نفع خود بچه‌ها بود دیگر، که در بر روی آنها قفل باشد. ولی می‌توانم درک کنم که موقعیت خوشایندی نیست. آنها هم دوست داشتند که به کوچه بیایند و با همسایه‌ها بازی کنند. می‌توانم درک کنم که آنها یکجورهایی اسیر بودند. ولی خب این حیوان خانگی است، اسمش اصلا همین است: حیوان خانگی؛ باید در خانه باشد دیگر.

دکتر شارلوت طیار: آهان.

محمد وجدانی: همیشه که نمی‌تواند آزاد باشد و بیرون برود.

دکتر شارلوت طیار: آهان. واژه حیوان خانگی را چه کسی اختراع کرده؟

محمد وجدانی: احتمالا یک آدمی که دوستدار حیوانات بوده است.

دکتر شارلوت طیار: آهان. بعد، این با طبیعت حیوانات جور است؟

محمد وجدانی: خب قطعا که جور نیست. ولی خب، دیگر شهرنشینی، تمدن نو…

دکتر شارلوت طیار: یعنی حیوانات وقتی که متولد می‌شوند، نژاد خانگی دارند؟ از ابتدا، بدون اینکه ما دست ببریم، تغییر نژادی بدهیم، یک چیزی تولید کنیم مثلا از سگ‌ها، دم بلند، پای کوتاه؛ یک چیزی که با نژاد آنها جور نیست و به نوعی در شکار و فرار و اینها آنها را محدود می‌کند. این پای کوتاه، آن دم بلند. یا برای خوراک، اگر جلوی آنها نباشد شاید نتوانند ادامه حیات بدهند، خب؟ ما این نژاد را از چند نسل که به هم متصل می‌کنیم، قلمه می‌زنیم، جوانه می‌زنیم. ما داریم تولید می‌کنیم. و بعد اسمش را می‌گذاریم حیوان خانگی. حالا که تولید شده، ازدیادش می‌دهیم در همان خانه، بچه‌های او را دوباره می‌بخشیم به دوستانمان. البته اگر که برای او جفت‌گیری در نظر گرفته باشیم و امکانش را داشته باشیم؛ وگرنه چه کار می‌کنیم؟

محمد وجدانی: خب آخر شما توجه بفرمایید که ما موش آزمایشگاهی هم داریم. یعنی به خاطر اینکه یک نفعی به انسان برسد، موش‌ها را به محیط آزمایشگاهی می‌بریم و مقدرای آزمایش روی آنها انجام می‌دهیم.

دکتر شارلوت طیار: پس چرا اسم حمایت از حیوانات بر روی آن می‌گذارید؟

محمد وجدانی: خب الان حیوان آمده و دارد حمایت می‌شود دیگر. آب و غذای او فراهم است، همه چیز برای و فراهم است.

دکتر شارلوت طیار: موش آزمایشگاهی است یا دارد حمایت می‌شود؟

محمد وجدانی: چطور ما می‌توانیم موش آزمایشگاهی داشته باشیم، نمی‌توانیم حیوان خانگی داشته باشیم؟

دکتر شارلوت طیار: موش آزمایشگاهی در جهت خدمت به انسانی است که تفکر دارد. بعد، آن هم حالا مسئله دارد که اصلا انسان مجاز است از جان حیوانات دیگر برای آزمایش‌های خود استفاده کند یا نه؟ من سر آن بحثی ندارم و کمی گفتارم در این قسمت، پررنگ نیست. شاید هم این را بدانم که می‌توانم متقاعد شوم که از موش آزمایشگاهی هم شاید نباید استفاده کرد؛ ما اجازه نداریم این قدر در طبیعت دست ببریم. ولی حالا بنا به هر دلیلی که دانشمندان گفته‌اند حالا به جای اینکه ما قربانیان خود را از انسان‌ها بگیریم برای کشف فلان دارو یا متد، بیاییم اول بر روی حیوانات آزمایش انجام دهیم چون انسان، متفکر است و به نوعی حیوانات را می‌تواند با تفکر خود در قفس بیندازد و از حیوان به سود انسان، سوءاستفاده کند. حالا شما یک جا می‌گویید موش آزمایشگاهی، یک جا می‌گویید من خیلی لطف‌ها به آن حیوان می‌کنم، آخرش به این برمی‌گردد که همه لطف‌ها از دیدگاه mind شما است. از دیدگاه فکر شما است و شما تماما دارید به خودتان فکر می‌کنید.

محمد وجدانی: کمی احساس می‌کنم که آدم خودخواهی هستم. این جور که شما می‌فرمایید، به نظر می‌رسد که من کمی خودخواه هستم. بله؟

دکتر شارلوت طیار: تا شما چه فکر کنید. من نمی‌توانم بگویم.

محمد وجدانی: راستش حرف‌های شما من را به فکر می‌برد. ولی خب چند تا سؤال دیگر هم شاید بتوانیم بپرسیم. حمایت واقعی‌تر از حیوانات یعنی چه؟ مگر این کاری که ما می‌کنیم، حمایت نیست؟

دکتر شارلوت طیار: شما حیوانات را خیلی دوست دارید.

محمد وجدانی: من حیوانات را خیلی دوست دارم و تنها هم هستم.

دکتر شارلوت طیار: احساس می‌کنید که زبان بدن آنها، زبان ابراز هیجان آنها را متوجه می‌شوید و همین برای شما لذتبخش است، درست است؟

محمد وجدانی: دقیقا.

دکتر شارلوت طیار: آهان. و اینکه آنها نمی‌توانند سخن بگویند برای شما یک مزیت است.

محمد وجدانی: البته من خیلی خوشحال می‌شدم که اینها هم می‌توانستند حرف بزنند و بگویند که وجدانی دمت گرم! خیلی ممنون که به ما پناه دادی و مراقب ما هستی.

دکتر شارلوت طیار: فقط در این حد.

محمد وجدانی: ولی خب به نظرتان ممکن است که چیزهای دیگری هم بگویند.

دکتر شارلوت طیار: ممکن بود بگویند که آنجا چرا ما را تنها گذاشتی و رفتی به کارت رسیدی؟ حواست نبود که ما در خانه منتظر هستیم.

محمد وجدانی: آخر من هر موقع که از خانه خارج می‌شوم می‌گویم که من می‌روم و برمی‌گردم.

دکتر شارلوت طیار: آهان.

محمد وجدانی: یعنی این امید را به آنها می‌دهم که نگران نباشند.

دکتر شارلوت طیار: ولی شما خبر ندارید که وقتی می‌روید چقدر نگران می‌شود یا پنجه بر روی در می‌کشد.

محمد وجدانی: خیلی سروصدا می‌کند و می‌گوید که نرووووو! ولی خب بالاخره من کارهای دیگری هم دارم.

دکتر شارلوت طیار: آهان. خب، شما پس آزادی یک حیوان را به شکل طبیعی گرفته‌اید. سروصدای او هم در نظرتان قشنگ است ولی چون حیوان است، به اندازه یک انسان به او حق نمی‌دهید و این به نظر من همان برده‌داری نوین است. و این اسم حمایت از حیوانات را نمی‌توانید یدک بکشید.

محمد وجدانی: خب آخر ما باغ‌وحش هم داریم، باغ پرندگان هم داریم.

دکتر شارلوت طیار: بله. ببینید الان باغ‌وحش…

محمد وجدانی: هر کسی به نوعی دارد از حیوانات حمایت می‌کند. من این طور، آنها آن طور.

دکتر شارلوت طیار: ببینید، باغ‌وحش، دوباره برای انسان‌ها است. و اگر دقت کنیم، باغ‌وحش‌های جدید، در یکسری از کشورهای پیشرفته و جهان اول، دیگر به شکل قفسی بزرگ هم نیست؛ به شکل یک محدوده‌ای از طبیعت است که حصارکشی شده است تا آنهایی که می‌خواهند تماشا کنند، سوار واگن‌ها و ماشین‌هایی می‌شوند، از آنجا رد می‌شوند، در جاهایی که برای انسان خطرناک نباشد، توقف می‌کنند و به حیوانات غذا می‌دهند، آنها را تماشا می‌کنند، عکاسی می‌کنند، جاهایی که ایمن باشد، از خودرو پیاده می‌شوند. جاهایی که پلنگ و شیر و گرگ  و اینها هست، ممکن است خطرناک باشد؛ از اینجور جاها فقط رد می‌شوند. البته این مناطق حفاظ و حصار دارد.

محمد وجدانی: خیلی دوست دارم که یکبار با حیوان خانگی‌ام، این جایی را که شما می‌فرمایید، بروم.

دکتر شارلوت طیار: بله. و اگر آن حیوان خانگی آگاه شود از این همه آزادی که می‌توانست داشته باشد…

محمد وجدانی: ممکن است که دیگر نخواهد به خانه برگردد.

دکتر شارلوت طیار: و اگر همان جور که شما به جای او فکر می‌کنید، او هم بتواند فکرش را ارائه کند، شاید بتواند شما را متقاعد کند که این چه زندگی‌ای است که برای من ساخته‌ای؟ مثل این است که…

محمد وجدانی: به نظر من، حیوانات هم این شایستگی را دارند که برایشان مدرسه حیوانات راه‌اندازی کنیم تا بروند آنجا و آموزش ببینند. مربی بالای سرشان باشد؛ تا بدانند اینجایی که هستند، فرصت خوبی برای آنها به شمار می‌رود.

دکتر شارلوت طیار: آهان.

محمد وجدانی: ناشکری نکنند. ممکن بود طعمه جانوران درنده شوند. الان در خانه هستند، ایمن، تغذیه آنها فراهم است، یک نفر به آنها توجه می‌کند، با آنها بازی می‌کند.

دکتر شارلوت طیار: به نظر من، تفکر انسانی در این قضیه دارد حکمفرمایی می‌کند.

محمد وجدانی: منظورتان چیست؟

دکتر شارلوت طیار: منظورم این است که شما دارید با فکر یک انسان، چیزی را برای حیوانات تعیین می‌کنید که در قاموس آنها نمی‌گنجد. اگر قرار بود که حیوانات مدرسه درست کنند، خود آنها این کار را می‌کردند. چه کسی به ما گفت که مدرسه درست کنیم؟ این در طبیعت بشر بوده است که کلاس‌های مذهبی و کلاس‌های مطالعه راه‌اندازی کند و بعد، کم‌کم به مباحث دیگر از قبیل کلیسا، مسجد، مدرسه، دانشگاه و تحصیلات عالی بپردازد. چون این خواسته فطرت انسانی است که آموزش ببیند و بهتر بتواند با مسائل روبرو شود. ولی اگر خواسته حیوانی چنین چیزی بود، من فکر کنم که حیوانات تا الان حتما مدرسه‌هایی ساخته بودند و می‌دیدیم که مثلا سگ، ایستاده و دارد به بقیه سگ‌های کوچک درس می‌دهد. حتما خود حیوانات یک علائمی داشتند، اشاره‌هایی داشتند که جبر و هندسه و حساب و علوم و اینها را به هم آموزش بدهند و شاید زبان این کار را داشتند و شاید هم دارند چنین کاری انجام می‌دهند.

محمد وجدانی: البته من فکر می‌کنم که جغد دانا می‌تواند معلم بهتری باشد.

دکتر شارلوت طیار: بله، چرا که نه. هیچ‌وقت فکر نکرده‌اید که یک جغد را حیوان خانگی خود کنید؟

محمد وجدانی: فکر بدی نیست ولی باید برای این جغد به فکر یک قفس خوشگل هم باشم.

دکتر شارلوت طیار: آهان.

محمد وجدانی: چون ممکن است که پر بزند و این طرف و آن طرف برود.

دکتر شارلوت طیار: آهان. هیچ‌وقت فکر نکرده‌اید که یک زنبور عسل را با یک نخ ببندید؟

محمد وجدانی: زنبور نیش می‌زند خانم دکتر!

دکتر شارلوت طیار: خب سگ هم گاز می‌گیرد؛ گربه هم چنگ می‌زند؛ وقتی یک حیوان، خانگی می‌شود دیگر این کارها را در قبال غذایی که به او می‌دهید و تربیتی که برایش فراهم می‌کنید، از او می‌گیرید؛ واکنش دفاعی حیوان را از او سلب می‌کنید. درست است؟ من فکر می‌کنم بتوانید با موفقیت کاری کنید که زنبور هم دیگر نیش نزند.

محمد وجدانی: آخر اگر نیش زنبور را بکشیم، دیگر می‌میرد.

دکتر شارلوت طیار: خب اگر دفاعیات موجودی را از او بگیرید و نمیرد، به نظر شما این موجود، نیمه جان نمی‌شود؟

محمد وجدانی: خب آره، قبول دارم که با داشتن حیوان خانگی او را از یکسری از امکاناتی که به عنوان یک حیوان در دل طبیعت می‌توانست داشته باشد محروم می‌کنم. بابتش هم شرمنده‌ام، متأسفم. ولی خب یکسری فایده هم برای او دارد دیگر. گفتم، یک چیزی را به دست می‌آوریم و یک چیزی را از دست می‌دهیم.

دکتر شارلوت طیار: بله. ولی شما حق دارید در مورد فایده‌هایی که برای خودتان است، تصمیم بگیرید ولی به نظر من، عنوان حمایت از حیوانات و حیوان دوستی در مورد فایده‌هایی که برای آن حیوان وجود دارد، جای سؤال دارد.